Al meerdere keren kwam ik op mijn zoektochten lange fretboren tegen, die door deze en gene als ‘belboren’ werden aangeduid. Niet alleen vorm, maar vooral naamgeving intrigeerden mij.
Vanwaar die naam ‘belboor’?
Mechanisch
Aanvankelijk dacht ik dat zo’n boor werd gebruikt bij het aanbrengen van een trekbel in de eertijds zware voordeurkozijnen. Maar daarvoor lijken de boren te dun en hebben bovendien voor dit doel een nodeloze lengte.
Na enige verkenning bleek mij, dat er bij voorname panden (van bewoners met personeel!), waarschijnlijk vanaf de 18de eeuw, ook in het interieur trekbellen in gebruik waren. Uit Spons Mechanics (1898) ontleen ik de volgende uitleg daarover.
‘De bellen worden gewoonlijk op een gunstige plaats in een rij op een plank opgehangen, vanwaar ze gezien en gehoord kunnen worden door het personeel. Elke bel heeft een of ander merkteken, waarmee de kamer, waarvandaan de oproep plaatsvindt, te onderscheiden is.
Elke bel is verbonden via een afzonderlijke (koperen) draad met een trekknop, die is gemonteerd in de betrokken kamer.De verbindingsdraad, die de ruk van deze knop naar de bel overbrengt, kan slechts in rechte lijnen lopen, die kamermuren of doorgangen volgen; dientengevolge moet bij iedere richtingsverandering het rechte beloop van de draad onderbroken worden, en de einden worden verbonden aan een geschikte tuimelaar’.
Elektrisch
Toen rond de vorige eeuwwisseling de elektriciteit zijn intrede deed, werd dit principe aangepast. Daarbij werd ook het intermediair, de koperdraad, vervangen door zwakstroombedrading. Als het nieuwbouw betrof, konden vroeger zowel de mechanische, als de elektrische belinstallaties (en later ook die van de huistelefoon) in het bouwplan worden opgenomen. Maar bij de toen reeds bestaande panden, moesten voor de bedrading doorgangen in wanden en/of vloeren gemaakt worden.
‘De bellen worden gewoonlijk op een gunstige plaats in een rij op een plank opgehangen, vanwaar ze gezien en gehoord kunnen worden door het personeel. Elke bel heeft een of ander merkteken, waarmee de kamer, waarvandaan de oproep plaatsvindt, te onderscheiden is.
Elke bel is verbonden via een afzonderlijke (koperen) draad met een trekknop, die is gemonteerd in de betrokken kamer. De verbindingsdraad, die de ruk van deze knop naar de bel overbrengt, kan slechts in rechte lijnen lopen, die kamermuren of doorgangen volgen; dientengevolge moet bij iedere richtingsverandering het rechte beloop van de draad onderbroken worden, en de einden worden verbonden aan een geschikte tuimelaar’.
